MARKAZIY OSIYODA JAMIYAT, GENDER VA OILA xalqaro ilmiy jurnali

Maqolada oilada shaxsdagi stress va oʻziga nisbatan ishonchsizlik moddiy yetishmovchilik hissini yuzaga keltiruvchi psixologik omil ekani asoslangan bo‘lib, muammolarning asosiy sababchisi sifatida moddiy yetishmovchilik ko‘rsatilgan. Bu moddiy yetishmovchilik oiladagi shaxslarda uchraydigan stress va o‘ziga nisbatan ishonchsizlik kabi psixologik muammolarda aksini topishi hamda oiladagi nizolar, ota-onalar talabchanligi, hissiy qo‘llab-quvvatlash yetishmasligi, oiladagi iqtisodiy va ijtimoiy bosimlar oqibatida yuzga keluvchi omillar sanab o‘tilgan hamda bu omillarning shaxs rivojlanishiga ta’siri ko‘rsatilgan.

Ushbu maqolada О‘zbekistonning oila instituti va xotin-qizlarni qо‘llab-quvvatlash borasida amalga oshirilayotgan islohotlari, strategik vazifalari ochib beriladi.

O‘quvchilarning ta’limdagi muvaffaqiyati umumta’lim maktablaridagi o‘quv jarayoni, dasturlari, metodlari va o‘quv adabiyotlariga bog‘liq. Shuningdek, o‘quvchilarning ta’limdagi muvaffaqiyati oilaning iqtisodiy-ijtimoiy holati, oiladagi ta’lim muhiti, ota-onaning ta’limga bo‘lgan munosabati va ijtimoiy-pedagogik omillariga asoslanadi. Maqolada mazkur ijtimoiypedagogik omillarga doir ilmiy tadqiqotlar tahlili keltirilgan.

Ushbu maqolada oilalarga psixologlarning psixologik xizmat ko‘rsatishda har bir oila uchun zarur bo‘lgan oila va nikohning mustahkamligini saqlash, oilada sog‘lom ijtimoiy muhitni yaratishga ko‘maklashish orqali oilaning psixologik barqarorligini ta’minlash bo‘yicha olib borilgan tadqiqot natijalari taqdim etilgan

Davlat va jamiyat ijtimoiy hayotida yuzaga kelayotgan muammolarga ilm-fan orqali yechim izlash muhim ahamiyat kasb etadi. Maqolada ilm-fan sohasidagi xotin-qizlarning hayotida ta’lim va ilm-fanning o‘rni, ijtimoiylashuviga ta’siri hamda mazkur sohadagi xotin-qizlarning ijtimoiy qiyofasiga xos xususiyatlarni aniqlash asosida aniqlangan asosiy jihatlarning tadqiqot natijalari yoritilgan

Xorij olimlarining tadqiqotlari asosida sevgi ijtimoiy-psixologik fenomen sifatida kompleks yondashuv nuqtayi nazaridan ko‘rib chiqilgan. Maqolada sevgining er-xotin munosabatlarining psixologik tarkibiy tuzilishi sifatida ijtimoiy rivojlanishga ta’siri chuqur tahlil qilingan. Shuningdek, zamonaviy jamiyatda sevgi va insonning psixologik holati o‘rtasidagi bog‘ liqlik, oilaviy munosabatlar kontekstida sevgi fenomeniga bo‘lgan yondashuvlar koʻrsatilgan.

Mazkur maqolada O‘zbek muhojirlarining Rossiyada oldindan shakllangan kutilmalarining ko‘chib o‘tishdagi stressga ta’siri tahlil etilgan. 18-45 yoshdagi muhojirlar o‘rtasida o‘tkazilgan ijtimoiy psixologik so‘rovnoma asosida bandlik, moslashuv va ijtimoiy integratsiya masalalari tahlil qilingan. Natijalar shuni ko‘rsatadiki, turli kutilmalar stressni oshiradi, realistik rejalashtirish esa qiyinchiliklarni kamaytiradi.

Migratsiya oqimlarining feminizatsiyasi, ya’ni migrantlarning umumiy sonida ayollar ulushining oshishi ekspertlar tomonidan xalqaro mehnat migratsiyasi rivojlanishining eng yangi bosqichining oʻziga xos xususiyati sifatida eʼtirof etilmoqda. Bu koʻp jihatdan globallashuv jarayonlari bilan birga keladigan jahon iqtisodiyotidagi tarkibiy oʻzgarishlar bilan bogʻliq. Bandlik tuzilmasida xizmat koʻrsatish sohasining ortib borayotgan ustunligi rivojlangan davlatlarning xizmat koʻrsatish sohasida malakasiz mehnatda band boʻlgan migrant ayollarga boʻlgan ehtiyojini shakllantiradi

Xavotirli buzilishlar haddan tashqari qo‘rquv va xavotir bilan tavsiflanadi, ular jismoniy zo‘riqish, xulqatvor va kognitiv simptomlar bilan birga kuzatiladi. Bunday holatlar insonning normal hayot faoliyatiga to‘sqinlik qilib, uning ijtimoiy munosabatlariga, ta’limiga va mehnat faoliyatiga salbiy ta’sir qiladi. Xavotirli buzilishlarning rivojlanishi oila muhiti, tarbiya uslublari va erta bolalikdagi bog‘lanish munosabatlari bilan chambarchas bog‘liq. Oiladagi salbiy his-tuyg‘ular, stress va barqarorlikning yetishmasligi bolalarda xavotirli buzilishlarning paydo bo‘lish xavfini oshiradi. Himoyasiz bog‘lanish sharoitida o‘sgan va emotsional qo‘llab-quvvatlashdan mahrum bo‘lgan bolalar katta yoshda xavotirga ko‘proq duch keladilar. Oilaning ta’siriga qaramay, xavotirli buzilishlarni yengishda terapiya, oila va jamiyat tomonidan ko‘rsatiladigan qo‘llab-quvvatlash hamda ruhiy salomatlik haqidagi xabardorlikni oshirish muhim o‘rin tutadi.

Mazkur maqolada muallif tomonidan olib borilgan tadqiqot asosida mehnat migratsiyasi daxl qilgan oilalarda voyaga yetayotgan o‘smirlarda o‘z-o‘zini dolzarblashtirish jarayoni tahlil qilingan. Tadqiqot natijalari jadval va diagrammada keltirilgan va shu asosda xulosa berilgan

Mazkur maqolada professional ta’lim muassasalari bitiruvchilarining bandligini ta’minlash muammolari va ularni hal qilish yo‘llari ko‘rib chiqilgan. Ta’lim tizimi va mehnat bozori o‘rtasidagi aloqalarni yaxshilash, ta’lim dasturlarini bozor talablariga moslashtirish, amaliyot va stajirovkalarni kengaytirish, ish o‘rinlari yaratish kabi choralar tavsiya qilingan. Tadqiqot natijalari, bitiruvchilarning ishga joylashishini osonlashtirish uchun amaliy strategiyalar va yangi yondashuvlarni ishlab chiqishga qaratilgan.

Ushbu maqolada rahbar ayollarning boshqaruv kompetensiyalarini rivojlantirishning ahamiyati, dolzarbligi va nazariy hamda amaliy jihatlari tahlil qilingan. Bugungi global iqtisodiy va ijtimoiy sharoitlarda rahbar ayollar hissasini oshirish, ularning professional va shaxsiy salohiyatini yuksaltirish muhim vazifa sifatida qaralmoqda. Maqolada ayol rahbarlarning boshqaruv sohasidagi asosiy qobiliyat va koʻnikmalari, xususan strategik fikrlash, qaror qabul qilish, jamoa boshqaruvi, innovatsion yondashuvlar va masofaviy ish sharoitida rahbarlik qilish kompetensiyalari oʻrganilgan. Shuningdek, gender tengligi tamoyillari
va uni ish joyida amalga oshirish yoʻnalishlari tahlil qilingan. Rahbar ayollarning boshqaruv sohasidagi faoliyatiga ijobiy ta’sir
koʻrsatadigan innovatsion yondashuvlar hamda amaliy mexanizmlar boʻyicha amaliy taklif va tavsiyalar berilgan.

Yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlash masalasi bugungi kunda ham mahalliy, ham xorijiy olimlar tomonidan оʻrganilayotgan muhim mavzulardan biri hisoblanadi. Yoshlar kategoriyasi оʻziga xos psixologik xususiyatlarga ega bоʻlgan alohida ijtimoiy guruh ekani bois, ijtimoiy fobiya fenomeni jamiyat institutsionallashuvida hamda turmush qurish motivlari namoyon bo‘lishida yoshlarning psixologik xususiyatlari va turmush qurishning psixosotsial motivlarini tadqiq etishda dolzarb ahamiyat kasb etadi. Maqolada ushbu muammo yuzasidan olib borilgan empirik tadqiqotlarning natijalari tahlil qilinadi.

Inson intellekti ishlab chiqarish, fan va ta’lim sohasida mislsiz yutuqlarga erishdi. Ammo bugungi taraqqiyot darajasiga xavf solib turgan bir qator muammolar ham mavjud bo‘lib, ular ichida ekologik xavf-xatarlar nihoyatda keskinlashmoqda. Insoniyatning kelajak avlodga mushkul va ayanchli muammoni voris qilishi bilan masalani yanada dolzarblashtirish ehtimoli yuqoridir.
Ushbu maqolada insoniyat taraqqiyotining yangi bosqichi bo‘lgan ekologik sivilizatsiyaning global muhitga ta’siri, ishlab chiqarish jarayonlarida inson va tabiat o‘rtasidagi munosabatlarning keskinlashuvi, ziddiyatlarning oldini olish va bartaraf qilishga qaratilgan ilmiy-nazariy qarashlar tahlil qilingan hamda amaliy taklif-tavsiyalar berilgan.

Mazkur maqolada talabalar turar joylarida istiqomat qiladigan qizlarni qo‘llab-quvvatlash, ular o‘rtasidagi mavjud ijtimoiy-axloqiy muammolarni hal etish bo‘yicha Turkiya Respublikasi tomonidan amalga oshirilayotgan ishlar haqida fikr yuritiladi. Davlat oliy ta’lim muassasalari yotoqxonalari va xususiy oliy ta’lim muassasalari yotoqxonalariga talaba-qizlarni joylashtirish tartibi, ichki tartib-intizomi, yotoqxonada yashash qoidalarini buzganlik uchun javobgarlik masalalari, qizlar uchun yotoqxonada yaratilgan sharoitlar ochib berilgan. Turkiyadagi ayrim qizlar yotoqxonasida talabalarning ijtimoiylashuvi va yotoqxona hayotiga moslashuvini o‘rganish maqsadida olib borilgan ilmiy tadqiqot natijalari yoritilgan. Shuningdek, ijtimoiy axloqiy muammolari bo‘lgan talabalar bilan ishlash borasida takliflar ilgari surilgan.

Ko‘p bolali oilalar muammolari bugungi kunda ham mahalliy, ham xorijiy olimlar tomonidan o‘rganilayotgan muhim mavzulardan biri hisoblanadi. Ko‘p bolali oilalar o‘ziga xos psixologik xususiyatlarga ega bo‘lgan alohida ijtimoiy guruh ekanligi bois ko‘p bolali oila fenomeni jamiyat institutsionallashuvida muhim hisoblanib, oiladagi submadaniyatning o‘ziga xos jihatlari ota-ona va bolalar o‘rtasidagi munosabatlarda namoyon bo‘ladi. Maqolada ushbu muammo yuzasidan olib borilgan empirik tadqiqotlarning natijalari tahlil qilinadi.

Maqolada o‘smir yoshlarning kitobxonlik haqidagi fikrlari o‘rganilgan. O‘smir yoshdagi bolalarning kitob o‘qishida tengdoshlari va oila a’zolarining ta’siri yuqori ekanligi aniqlandi. Olingan ma’lumotlar asosida o‘smirlarda kitobxonlik madaniyatini shakllantirishga xizmat qiluvchi amaliy tavsiyalar ishlab chiqildi

Ushbu maqolada hissiy buzilishlar va zo‘ravonlik qurboni bo‘lgan bolalarning ijtimoiy va psixologik moslashuv xususiyatlari o‘rtasidagi bog‘liqlikni empirik o‘rganish natijalari keltirilgan. Olingan natijalar tahlil qilindi, xulosalar berildi.

Ushbu maqolada oilaviy qadriyatlarning mazmun-mohiyati hamda ularni shakllantiruvchi va rivojlantiruvchi determinantlar tahlil qilingan. Oilaviy qadriyatlar jamiyat barqarorligining asosiy omillaridan biri bo‘lib, ular avloddan avlodga o‘tuvchi an’ana, urf-odat va ma’naviy meros sifatida namoyon bo‘ladi. Maqolada oilaviy qadriyatlarni harakatlantiruvchi determinantlar biologik, ijtimoiy, iqtisodiy, psixologik va madaniy omillar nuqtayi nazaridan tasniflanadi. Har bir determinant oilaning mustahkamligi va davomiyligiga qanday ta’sir ko‘rsatishi, xususan, globallashuv, migratsiya, texnologik taraqqiyot va ijtimoiy o‘zgarishlarning oilaviy qadriyatlarga ta’siri muhokama qilinadi. Tadqiqot natijasida oilaviy qadriyatlarning saqlanishi va rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan omillar aniqlanib, ularning barqarorligini ta’minlash yo‘llari taklif etilgan. Mazkur ish oilaviy qadriyatlar bo‘yicha tadqiqot olib boruvchi mutaxassislar va keng jamoatchilik uchun foydali ma’lumot manbayi bo‘lib xizmat qiladi.

Ushbu maqolada gender rollarining evolyutsiyasida ta’lim instituti o‘rnining avlodlararo ijtimoiy tahlili tadqiqotlari olib borilgan. Tadqiqot doirasida bebi-bumerlar X, Y (milleniallar), Z va Alfa avlodlari vakillarining ta’lim olish imkoniyatlari va erishgan ta’lim darajalari tarixiy va qiyosiy yondashuv asosida tahlil qilindi. Shuningdek, har bir avlodda ta’limga bo‘lgan imkoniyatlarning kengayishi gender rollarining shakllanishiga qanday ta’sir ko‘rsatgani ham ko‘rib chiqilgan. Tadqiqot natijalari xalqaro statistikalar va ilmiy adabiyotlar asosida umumlashtirildi hamda bu orqali ta’lim institutining gender tengligini ta’minlashdagi institutsional ahamiyati ochib berildi.

Mazkur maqola saraton kasalligiga chalingan bolalar ota-onalarining resotsializatsiyasiga ta’sir etuvchi ijtimoiy-psixologik omillar tahliliga bag‘ishlangan. Jumladan, bolalarning saraton kasalligi ota-onalarining psixo-emotsional holati va ularning ijtimoiy moslashuviga ta’sirini ochib beradigan mavjud ilmiy adabiyotlar tahlil qilingan.

Maqolada oilalarda ma’naviy muhitni yaxshilashda oilaviy qadriyatlar, diniy va dunyoviy an’analar, rasmrusumlarning ahamiyati yoritilgan. Xotin-qizlarning bilimli, ma’naviyatli, fidoyi, shijoatli va tashabbuskor bo‘lishi masalalari borasidagi fikrlar bayon qilingan

Ushbu maqolada bolalari amiotrofik skleroz, serebral falaj, orqa miya mushaklari atrofiyasi kabi kasalliklarga chalingan mutaxassislar va ota-onalar uchun muhim ma’lumotlar va amaliy maslahatlar jamlangan.

Ushbu maqolada oila ijtimoiy institut sifatida qaralib, uning barqarorligi va rivojlanishida adolat, muhabbat, do‘stlik va birdamlik kabi yuksak qadriyatlarning ahamiyati tahlil qilinadi. Oila jamiyatning muhim tarkibiy qismi sifatida shaxsni ijtimoiylashtirishda katta rol o‘ynaydi. Muallif oilaviy munosabatlarning nazariy va metodologik tahlillariga asoslanib, Emil Dyurkgeym, Talkott Parsons, Jorj Gerbert Mid va Platon kabi mutafakkirlarning qarashlarini yoritadi.

Mazkur maqolada ayollarda aybdorlik hissining paydo bo‘lish sabablari nazariy jihatdan ko‘rib chiqiladi. Aybdorlik hissini keltirib chiqaruvchi asosiy omillar hamda uning ayollarning psixologik holatiga ta’siriga doir ilmiy nazariyalar muhokama qilinadi. Ushbu tahlillar aybdorlik hissi muammosiga oid tadqiqotlar uchun nazariy asos yaratishga xizmat qiladi.

Maqolada ijtimoiy davlatga transformatsiya sharoitida demografik sohada kuzatilayotgan tendensiyalarning sotsiologik tahlili yoritilgan bo‘lib, ushbu tendensiyalarning amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarga ta’siri yuzasidan fikrlar bildirilgan. Shuningdek, ijtimoiy xavfsizlik kesimida demografik barqarorlik bilan bog‘liq milliy manfaatlar tasniflanib, ularni ta’minlashga to‘sqinlik qiluvchi omillar sotsiologik tadqiqot usullari orqali tahlil qilingan

Oilaviy kitobxonlik madaniyatini dunyo reytingida yuqori pog‘onalarga ko‘tarish maqsadida bugungi kunda soxa mutaxassislari tomonidan bir qator ilmiy tadqiqolar olib borilmoqda. Bu borada amalga oshirilgan ishlar oilada farzand tarbiyasi, oilaviy birdamlik masalalarida katta qadam bo‘lib hisoblanadi.

Ushbu maqolada o‘tkazilgan tajriba-sinov natijalariga asoslangan holda oilalarda kitobxonlik madaniyatini rivojlantirishning ijtimoiy-pedagogik tizimini shakllantirish natijasida samaradorlik darajasini aniqlash yuzasidan o‘tkazilgan tajriba-sinov natijalari bo‘yicha tajriba va nazorat guruhlaridagi o‘rtacha o‘zlashtirishlari o‘quvchining matematik-statistika metodi yordamida tahlil etildi hamda kerakli taklif va tavsiyalar ishlab chiqildi.