2023-yil. 4-son.

Maqolada moddiy qadriyatlar tushunchasi, oilada milliy va umuminsoniy qadriyatlar muvozanati, oilaviy farovonlik, moddiy qadriyatlarning farzandlar tarbiyasi hamda oilalar mustahkamligida tutgan o‘rni tahlil qilingan.

Zamonaviy dunyoda ta’lim tizimi rivojlanishining joriy bosqichida bir qator rivojlangan mamlakatlarda ta’limning tashkiliy-boshqaruv tuzilmalari, rivojlanishning maqsadli yo‘nalishlari va mazmuniga katta ahamiyat berilmoqda. Boshqaruv nazariyasi rivojlanishining har bir bosqichida olimlar, tadqiqotchilar va davlat tashkilotlari tomonidan inson kapitali, shaxsni shakllantirish, yosh avlodni demokratik tamoyillar asosida tarbiyalashga alohida e’tibor qaratilmoqda. Insondagi bu fazilatlarga uning hayotining istalgan bosqichida sifatli ta’lim-tarbiya olish orqaligina erishish mumkinligini tushunishimiz kerak.
Ushbu ilmiy izlanishlar O‘zbekiston Oliy ta’lim muassasalarida ichki ta’lim sifatini oshirish uchun ta’lim dasturlarini takomillashtirish hamda ularni ichki va tashqi manfaatdor tomonlar bilan hamkorlikda doimiy ravishda rivojlantirib borish orqali xalqaro standartlarga moslashtirish va xalqaro akkreditatsiyadan o‘tkazishga erishishga qaratilgan.

Bugungi kunda psixosomatik kasalliklar doirasi kengaytirilib, deyarli barcha kasalliklarning kelib chiqishida psixologik omillar o‘rni mavjudligi ma’lum bo‘lib bormoqda va bu shifokorlar hamda psixologlar tomonidan e’tirof etilmoqda. Maqolada psixosomatik kasalliklar bilan og‘rigan bemorlarning hayot sifatini baholashda yosh va jins xususiyatlari tahlil qilingan.

Maqola O‘zbekiston Respublikasi ta’lim muassasalarida tahsil oluvchilar tomonidan mobil telefon va smartfonlardan foydalanish tartibi va huquqiy asoslariga bag‘ishlangan bo‘lib, unda mobil telefon va smartfonlarning tahsil oluvchilar uchun foydali va zararli jihatlari, ta’lim muassasalarida ushbu qurilmalardan foydalanishni tartibga soluvchi normativ huquqiy hujjatlar hamda ularda belgilangan tartib va qoidalarni buzgan shaxslarning javobgarlik masalalari tahlil qilingan.

Ushbu maqolada gender tengligini ta’minlash sohasida xalqaro shartnomalar, gender jihatlarni hisobga olgan indekslar va ularning turkumlanishi, reyting, indeks, indikatorlar, gender indikatorlariga miqdoriy va sifatiy yondashuvlar, “ayollar, biznes va qonun”, “global ayollar, tinchlik va xavfsizlik”, “gender tengsizlik”, “gender ijtimoiy normalar”, “gender rivojlanish”, “inklyuziv internet”, “global gender gap”, “ijtimoiy institutlar va gender” kabi indekslar o‘rganilgan.

Maqolada autizm ta’limotining tashqi rivojlanishi haqida so‘z boradi. Bolalarda rivojlanish buzilishlari muammolari haqida ilmiy tushunchani shakllantirishning asosiy davrlari batafsil tavsiflangan. Autizmni o‘rganishda fan va amaliyot yutuqlarini har tomonlama tahlil qilish ko‘rib chiqiladi.

Bugungi kunda psixosomatik kasalliklar doirasi kengaytirilib, deyarli barcha kasalliklarning kelib chiqishida psixologik omillar o‘rni mavjudligi ma’lum bo‘lib bormoqda va bu shifokorlar hamda psixologlar tomonidan e’tirof etilmoqda. Maqolada psixosomatik kasalliklar bilan og‘rigan bemorlarning hayot sifatini baholashda yosh va jins xususiyatlari tahlil qilingan.

Ushbu maqolada talabalar mustaqil ta’limini tashkil qilishning ilmiy jihatlari, mustaqil ishlashlarining nazariy va amaliy asoslari ishlab chiqilgan bo‘lib, talabalarning mustaqil ishlashlari uchun lozim bo‘ladigan jarayonlar mazmunan tadqiq qilingan. Talabalar mustaqil ta’lim olishlarining asosiy ko‘rinishlari va turlari batafsil bayon qilingan bo‘lib, ularni ham nazariy, ham amaliy dars jarayonlarida bajarishlari mumkin bo‘lgan usullari ko‘rsatib o‘tilgan. Talabalarni mustaqil ishlashga jalb qilish maqsadida metodik tavsiyalar berilgan bo‘lib, bu, o‘z navbatida, mustaqil ta’lim bilan shug‘ullanuvchilar uchun yo‘riqnoma hisoblanadi.

Insonning ontogonez xususiyati shaxsning hayotidagi barcha jabhalariga tegishli bo‘lib, maqolada shaxsda moddiy yetishmovchilik hissining ontogenez xususiyatlari tahlili yoritilgan. Shuningdek, uning jamiyat va shaxsiy hayotdagi roli va jamiyat bilan bo‘ladigan muloqotiga ta’sirining ontogonez doirasidagi barcha izlanishlar hamda moddiy yеtishmovchilik insondagi psixologik holatlarga ham o‘z ta’sirini o‘tkazmay qolmasligi, shu orqali shaxs o‘zida moddiy yеtishmovchilik hissini yuzaga keltirishi haqida so‘z yuritilgan. Shaxs ontogenezidagi holatlarini tushunishini turli chet el olimlari tomonidan olib borilgan tadqiqotlar isbotida ko‘rib, uni xulosalashga va bu tadqiqotlar shaxs ontogenezi inson hayotida qanchalik muhimligini ko‘rsatish maqsad qilingan.

Hozirda millatlararo nikoh asosida vujudga kelayotgan oilalardagi farzandlarning umumiy turmush sharoitiga ham e’tibor qaratilmoqda. Bunday oilalarda voyaga yetayotgan farzandlarning oiladagi nizolarning yuqori darajasi, madaniy qadriyatlardagi farqlar va muammoli ota-onalik tufayli stress omillariga duchor bo‘lishi ularning qarashlarini o‘zgartirmoqda. Ko‘pmillatli oilalarda etnik-ijtimoiy va etnodemografik jarayonlar boshqa miqyosda sodir bo‘ladi hamda psixologik omilning sezilarli ta’siri bilan amalga oshiriladi, chunki etnik guruhlarning vakillari haqiqiy odamlar. Ko‘pmillatli oilalarda etnikmadaniy o‘ziga xoslik namoyon bo‘lishining ko‘plab ehtimoliy kombinatsiyalari mavjud bo‘lib, ular qaysi etnik guruhlar nikohda birlashganligiga, mahalliy etnik o‘zaro munosabatlarning tabiati hamda oilaning yashash joyidagi umumiy etnik vaziyatiga bog‘liq. Maqolada ushbu masala yuzasidan olib borilgan empirik tadqiqotlarning natijalari tahlil qilinadi.

Har bir soha va uning rivoji uchun unda faoliyat olib boruvchi xodimlardagi kasbiy kompetensiya muhim ahamiyat kasb etadi. Bundan jamoada ishlash kompetensiyasi ham mustasno emas. Shu boisdan ham ushbu maqola orqali muallif jamoada ishlash kompetensiyasi kollobrativ kompetensiyaning tarkibiy qismi ekani haqida o‘z fikr-mulohazalari va tahlillarini bayon qiladi.

Maqola O‘zbekistondagi o‘z joniga qasd qilishning dolzarb muammosiga bag‘ishlangan bo‘lib, unda turli gender guruhlari o‘rtasidagi o‘z joniga qasd qilish hodisasi bilan bog‘liq adabiyotlarga keng nazariy sharh berilgan. Shuningdek, ushbu muammo hali ham yetarlicha o‘rganilmagan O‘zbekiston kontekstida ko‘rib chiqiladi. Muallif to‘plangan materiallar asosida ma’lumotlar tahlili natijalarini taqdim etadi hamda O‘zbekistonda gender o‘z joniga qasd qilishiga ta’sir qilishi mumkin bo‘lgan omillarni batafsil muhokama qiladi. Ushbu maqola O‘zbekiston sharoitida gender o‘z joniga qasd qilish muammosini tushunishga hissa qo‘shadi va bu borada keyingi tadqiqotlarni rag‘batlantiradi.

Mazkur maqolada gender tenglikka erishish strategiyasini amalga oshirish mexanizmlari, xotin-qizlar va erkaklar uchun teng huquq hamda imkoniyatlarga erishish masalasida amalga oshirilayotgan ishlar haqidagi ma’lumotlar bayon etilgan. Shuningdek, barcha xotin-qizlarga nisbatan kamsitishning har qanday shakliga barham berish, siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy hayotda qaror qabul qilish bilan bog‘liq barcha darajalarda ayollar to‘liq va samarali ishtirok etishi hamda yetakchilik qilishi uchun teng imkoniyat yaratilayotgani misollar orqali asoslab berilgan.

Ushbu maqolada oilaviy munosabatlarga ta’sir qiluvchi omillar keltirilib, ular qatorida muloqot madaniyatiga alohida e’tibor qaratilgan. Muloqot va muloqot madaniyati yuzasidan mavjud ilmiy manbalar tahlilga tortilgan hamda mavzuga oid xulosa va takliflar berilgan.

Maqolada hozirgi bosqichdagi amaliy psixologiyaning dolzarb muammolaridan biri – O‘zbekistonda amaliy psixologiyaning rivojlanishi va amaliyotchi psixologlar tayyorlash muammolari tahlili va muhokamasi ko‘rib chiqiladi. Shuningdek, amaliy psixologiya sohasidagi muammolarni samarali hal qilish uchun kompleks yondashuvlar taklif etiladi.

Maqolada O‘zbekiston Respublikasida so‘nggi 5 yil ichida oliy ta’lim rivojlanishining statistik tahlili hamda ta’lim tizimini rivojlantirish masalalari, yoshlar, ayniqsa, xotin-qizlarning bilim olishi uchun shart-sharoit yaratish borasidagi davlat siyosati yoritilgan.

Sotsionomika zamonaviy G‘arb jamiyatida mashhur bo‘lib borayotgan yo‘nalishlardan biri bo‘lib, ko‘p jihatdan aholi va ma’lum toifalarning ijtimoiy kayfiyatiga nisbatan sezuvchan bo‘lgan ijtimoiy hodisa va jarayonlarni, jumladan, moliyaviy bozordagi xulq-atvor harakatlarini va ularning o‘zaro aloqadorligini tadqiq qiladi. Mazkur maqolada yuqorida sotsionomika nazariyasining kelib chiqishi hamda ijtimoiy kayfiyat sotsionomika nazariyasi yondashuvida qay tarzda tahlil qilinishi, sotsiometrlar sifatida qabul qilingan ko‘rsatkichlar borasida fikr yuritilgan.

Bolalarni barkamol va yetuk shaxs sifatida kamolga yetkazish barcha davlatlar va jamiyatlarning muhim vazifalaridan biridir. Ushbu muhim vazifani bajarishda davlat ham, jamiyat ham oilalarning tarbiyaviy funksiyalari doirasidagi muvaffaqiyatli faoliyatiga tayanadi. Ota-onalar farzandlarini tarbiyalashda kuch ishlatish holatini tarbiyaning bir usuli sifatida qabul qilishi va bu bolalarga nisbatan jismoniy zo‘ravonlik tushunchalari bilan qarama-qarshi ma’noda ifodalanishi ijtimoiy pedagogika oldiga chuqur o‘rganishlar olib borish zaruratini qo‘ymoqda. Ushbu maqolada bolaga nisbatan jismoniy zo‘ravonlikning tarixiy jihatlari yoritilgan, bugungi kundagi huquqiy asosi bayon etilgan va ota-onalar tomonidan sodir etiladigan zo‘ravonliklarning oldini olish bo‘yicha pedagogik chora-tadbirlar taklif etilgan.

Maqolada oilada turmush o‘rtoqlar munosabatidagi zo‘ravonlik vaziyatida uning faoliyatining halokatli omillarini hisobga olgan holda intervensiya (aralashuv) konsepsiyasi taklif etiladi. Intervensiyaning maqsadlari muhokama qilinib, oilaviy zo‘ravonlik holatlarida oilalarga yordam berishga ta’sir etuvchi ijtimoiy psixologik omillar tahlili berilgan.

Ilmiy maqolada Sharq allomalari asarlarida shaxs kommunikativ xulq-atvoriga oid qarashlarining tahlili to‘liq ochib berilgan. Bundan tashqari, shaxs xulq-atvoriga o‘qituvchi ta’siri, muloqot jarayonida inson xulq-atvorining muayyan obraz va modellari, xulq-odob qoidalari va tushunchalari tahlil etilgan.

Hozirgi vaqtda oila va ta’lim muassasasida bolalarning psixofiziologik farovonligi muammosi alohida ahamiyatga ega dolzarb masalalardan biriligicha qolmoqda. Buning asosiy sababi – oʻsib kelayotgan barkamol avlodning ma’naviy, jismoniy va psixologik salomatligi, yetukligi bugungi davlat siyosatining eng muhim tarkibiy qismlaridan biridir. Oila yetakchi ijtimoiy institut boʻlib, uning inson ruhiyatiga ta’siri shubhasizdir, chunki aynan oilaning katta-kichikligi turiga koʻra shaxs shakllanishiga sezilarli ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Mazkur maqolada ushbu muammo yuzasidan olib borilgan empirik tadqiqotlarning natijalari tahlil qilinadi.

Zamonaviy olimlarning tadqiqotlari asosida oilani psixologik qo‘llab-quvvatlashni tashkil etish muammosi kompleks yondashuv nuqtayi nazaridan ko‘rib chiqilgan. Maqolada oilani psixologik qo‘llab-quvvatlashning o‘ziga xos tarkibiy to‘rtta qo‘shimcha dasturdan iborat modeli ishlab chiqilgan holda asoslanib, ularning mazmuni batafsil ochib berilgan va amaliy qo‘llash usullari tavsiflangan. Zamonaviy o‘zbek jamiyatida oilaning psixologik xulq-atvorining xususiyatlari va unga bo‘lgan yondashuvlari ko‘rsatilgan.

Ushbu maqolada yurtimizda gender tenglik mаsаlаsi vа оilаdа gender mаdаniyаtni shakllantirish hamda oilada gender madaniyatni shakllantirishning zamonaviy usullarini amalga oshirishga xizmat qiluvchi omillar tahlil qilingan.

Maqolada akademik iqtidorli o‘quvchilarda o‘quv jarayonini tashkil etishning psixologik xususiyatlari o‘rganiladi. Akademik iqtidorli shaxslarning o‘ziga xos ehtiyojlari va xususiyatlarini tan olgan holda, ushbu tadqiqot samarali ta’lim strategiyalari va ularning rivojlanishini qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan tadbirlar haqida tushuncha berishga qaratilgan.

Qadriyatlar transformatsiyasi bu jamiyat, uning tarkibidagi turli ijtimoiy birliklar, guruhlardagi yoki alohida bir insondagi mavjud qadriyatlar tizimining tub va tizimli ravishda o‘zgarishi bilan bog‘liq fenomenal jarayon hisoblanadi. Qadriyatlar tizimidagi transformatsion o‘zgarishlar birdaniga sodir bo‘lmaydi, ma’lum bir qadriyatlarning o‘zgarishi, yangicha mohiyat kasb etishi uchun bir necha yillardan bir necha o‘n yillargacha vaqt o‘tishi talab etiladi. Ushbu maqolada ham ana shu masalalar tahlilga tortiladi.

Bolalarga nisbatan zo‘ravonlik holati turli bosqichlarda o‘ziga xos tarzda shakllanib kelgan. Uning davomli tarzda sodir etilishi oilaviy munosabatlar va ota-onaning pedagogik kompetentligiga bog‘liqligini ko‘rsatmoqda. Maqolada bolalarga zo‘ravonlik munosabatining tarixiy bosqichlari ochib berilgan.

Ushbu maqolada er-xotin munosabatlaridagi eng muhim omillardan biri – bu ularning nikоhidаn qоniqqаnlik dаrаjаsi, nikоh mustаhkаmligini, оilаviy hаyоt bаrqarorligini tа’minlаshdа hаl qiluvchi оmillаrdаn bо‘lmish migrаnt оilаlаrdаgi er-xоtinlаrning о‘z nikоhidаn qоniqqаnlik dаrаjаlаrining xususiyаtlаri er-xоtinlаrdа qаndаy nаmоyоn bо‘lishi tаdqiqоt nаtijаlаri аsоsidа tаhlilga tortilgan.