Psixologiya

Sharq oilalarida ko‘pchilik ayollar uy bekasi bo‘lib, ular ro‘zg‘or yumushlari, bolalar tarbiyasi, erlari va qaynona-qaynotalariga g‘amxo‘rlik qilish bilan band bo‘ladilar. Biroq har kuni bir xil ishlarni qayta-qayta bajarish bugungi globallashgan dunyoda ayollarning ruhiy holatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Jamiyatda gender tengligini ta’minlash masalalarini hisobga olgan holda, ularni nafaqat huquqiy, balki ijtimoiy-iqtisodiy va psixologik jihatdan ham ta’minlash mexanizmlari ishlab chiqilmoqda. Shuningdek, ular o‘zlarining qiziqishlari va sevimli yumushlar bilan bog‘liq boshqa mashg‘ulotlar bilan shug‘ullanishi orqali muammoni yengillashtirishga harakat qilishadi. Ammo bu ham uy bekalarining jamiyatdagi muammolarini hal qilish uchun ideal yechim bo‘lmasligi mumkin. Ushbu maqola uy bekalarining ijtimoiy-psixologik xususiyatlarini, uy bekalarining psixologik muammolari va ularning yechimlarini o‘rganish, “uy bekasi sindromi”ni tashxislash va tuzatishning soddalashtirilgan usullarini tahlil qilishga bag‘ishlangan

Maqolada akademik iqtidorli o‘quvchilarda o‘quv jarayonini tashkil etishning psixologik xususiyatlari o‘rganiladi. Akademik iqtidorli shaxslarning o‘ziga xos ehtiyojlari va xususiyatlarini tan olgan holda, ushbu tadqiqot samarali ta’lim strategiyalari va ularning rivojlanishini qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan tadbirlar haqida tushuncha berishga qaratilgan.

Maqolada autizm ta’limotining tashqi rivojlanishi haqida so‘z boradi. Bolalarda rivojlanish buzilishlari muammolari haqida ilmiy tushunchani shakllantirishning asosiy davrlari batafsil tavsiflangan. Autizmni o‘rganishda fan va amaliyot yutuqlarini har tomonlama tahlil qilish ko‘rib chiqiladi.

Mazkur maqolada ayollarda aybdorlik hissining paydo bo‘lish sabablari nazariy jihatdan ko‘rib chiqiladi. Aybdorlik hissini keltirib chiqaruvchi asosiy omillar hamda uning ayollarning psixologik holatiga ta’siriga doir ilmiy nazariyalar muhokama qilinadi. Ushbu tahlillar aybdorlik hissi muammosiga oid tadqiqotlar uchun nazariy asos yaratishga xizmat qiladi.

Hozirda millatlararo nikoh asosida vujudga kelayotgan oilalardagi farzandlarning umumiy turmush sharoitiga ham e’tibor qaratilmoqda. Bunday oilalarda voyaga yetayotgan farzandlarning oiladagi nizolarning yuqori darajasi, madaniy qadriyatlardagi farqlar va muammoli ota-onalik tufayli stress omillariga duchor bo‘lishi ularning qarashlarini o‘zgartirmoqda. Ko‘pmillatli oilalarda etnik-ijtimoiy va etnodemografik jarayonlar boshqa miqyosda sodir bo‘ladi hamda psixologik omilning sezilarli ta’siri bilan amalga oshiriladi, chunki etnik guruhlarning vakillari haqiqiy odamlar. Ko‘pmillatli oilalarda etnikmadaniy o‘ziga xoslik namoyon bo‘lishining ko‘plab ehtimoliy kombinatsiyalari mavjud bo‘lib, ular qaysi etnik guruhlar nikohda birlashganligiga, mahalliy etnik o‘zaro munosabatlarning tabiati hamda oilaning yashash joyidagi umumiy etnik vaziyatiga bog‘liq. Maqolada ushbu masala yuzasidan olib borilgan empirik tadqiqotlarning natijalari tahlil qilinadi.

Maqolada talabalarning xatti-harakatlarini o‘z-o‘zini boshqarish so‘rovnomasi bo‘yicha psixodiagnostik tekshiruv natijalari tahlil qilinadi. Shuningdek, umumiy kommunikativ bag‘rikenglik diagnostikasi so‘rovnoma bo‘yicha talabalarni psixodiagnostik tekshirish natijalari ham aniqlanadi

Shaxsning o‘zining qaysi jinsga mansubligini anglashi va baholashi shaxslararo munosabatlarda muhim rol o‘ynaydi. Maqolada shaxsning o‘z-o‘zini identifikatsiya qilishi va gender identifikatsiya jarayoniga ta’sir qiluvchi omillar tahlil qilingan. Gender indentifikatsiya jarayonida etnomadaniy o‘ziga xosliklar ta’siri bayon qilingan

Jahonda rivojlanish davrida oilalarning mustahkamligi va farovonligi har bir shaxsning ijtimoiy pozitsiyasiga hamda shaxs hamjamiyatining sog‘lom rivojlanishining ijobiy pozitiv xislatlariga chambarchas bog‘liq. Bu kabi ijobiy xislatlar shakllangan bir davrda bazi jamiyat a’zolarida bir qancha salbiy illatlar ham rivojlanib, namoyon bo‘lmoqda. Bulardan biri – hasad hissidir. Bu kabi illatlarning oldini olishda jamoatchilikning ahamiyati juda katta. Zero, mahalla, oila va jamiyat – bu shaxs rivojlanishining asosiy maskanlaridir

Qadriyat yo‘nalishlari tizimi shaxs yo‘naltirilganligining mazmun jihatlarini belgilab beradi va uning atrofdagi olamga, boshqa insonlarga, uning o‘ziga bo‘lgan munosabatlari asosi, o‘z dunyoqarashi asosi va hayotiy faolligi motivatsiyasi o‘zagini, hayotiy konsepsiyasi hamda hayot falsafasining asoslarini tashkil etadi. Maqolada shu masalalar yuzasidan olib borilgan eksperimental tadqiqot natijalari bayon etilgan

Maqolada olima ayollar tomonidan jamiyatning madaniy va ijtimoiy rivojlanishiga qoʻshgan hissasi va ahamiyati koʻrib chiqiladi. Shuningdek, ayollarning ilmiy sohadagi ishtirokini oshirish boʻyicha strategiyalar va tavsiyalarga eʻtibor qaratilgan holda ularning kasbiy oʻsishidagi asosiy toʻsiqlar muhokama qilinadi. Ilmiy hamjamiyatda innovatsiyalar va taraqqiyotga erishish uchun gender tengligining ahamiyatini taʻkidlab, ayollarni ilm-fan sohasiga bo‘lgan qiziqishlarini rag‘batlatirish hamda qoʻllab-quvvatlashga qaratilgan muvaffaqiyatli dasturlar va tashabbuslar keltirilgan

Hozirgi vaqtda oila va ta’lim muassasasida bolalarning psixofiziologik farovonligi muammosi alohida ahamiyatga ega dolzarb masalalardan biriligicha qolmoqda. Buning asosiy sababi – oʻsib kelayotgan barkamol avlodning ma’naviy, jismoniy va psixologik salomatligi, yetukligi bugungi davlat siyosatining eng muhim tarkibiy qismlaridan biridir. Oila yetakchi ijtimoiy institut boʻlib, uning inson ruhiyatiga ta’siri shubhasizdir, chunki aynan oilaning katta-kichikligi turiga koʻra shaxs shakllanishiga sezilarli ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Mazkur maqolada ushbu muammo yuzasidan olib borilgan empirik tadqiqotlarning natijalari tahlil qilinadi.

Ko‘p bolali oilalar muammolari bugungi kunda ham mahalliy, ham xorijiy olimlar tomonidan o‘rganilayotgan muhim mavzulardan biri hisoblanadi. Ko‘p bolali oilalar o‘ziga xos psixologik xususiyatlarga ega bo‘lgan alohida ijtimoiy guruh ekanligini bois ko‘p bolali oila fenomeni jamiyat institutsionallashuvida muhim hisoblanib, oiladagi submadaniyatning o‘ziga xos jihatlari ota-ona va bolalar o‘rtasidagi munosabatlarda namoyon bo‘ladi. Maqolada ushbu muammo yuzasidan olib borilgan empirik tadqiqotlarning natijalari tahlil qilinadi

Ko‘p bolali oilalar muammolari bugungi kunda ham mahalliy, ham xorijiy olimlar tomonidan o‘rganilayotgan muhim mavzulardan biri hisoblanadi. Ko‘p bolali oilalar o‘ziga xos psixologik xususiyatlarga ega bo‘lgan alohida ijtimoiy guruh ekanligi bois ko‘p bolali oila fenomeni jamiyat institutsionallashuvida muhim hisoblanib, oiladagi submadaniyatning o‘ziga xos jihatlari ota-ona va bolalar o‘rtasidagi munosabatlarda namoyon bo‘ladi. Maqolada ushbu muammo yuzasidan olib borilgan empirik tadqiqotlarning natijalari tahlil qilinadi.

Globallashuv va aholining o‘sib borayotgan harakatchanligi sharoitida migrantlarni yangi etnik-madaniy va ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarga moslashtirish masalasi tobora dolzarb bo‘lib bormoqda. Moslashuv jarayoni murakkab, ko‘p qirrali jarayon bo‘lib, unda madaniy, ijtimoiy va global omillar kesishadi. Ushbu maqolada ijtimoiy psixologiyani tushuntiruvchi asosiy nazariy yondashuvlar va modellar ko‘rib chiqiladi

Ushbu maqolada er-xotin munosabatlaridagi eng muhim omillardan biri – bu ularning nikоhidаn qоniqqаnlik dаrаjаsi, nikоh mustаhkаmligini, оilаviy hаyоt bаrqarorligini tа’minlаshdа hаl qiluvchi оmillаrdаn bо‘lmish migrаnt оilаlаrdаgi er-xоtinlаrning о‘z nikоhidаn qоniqqаnlik dаrаjаlаrining xususiyаtlаri er-xоtinlаrdа qаndаy nаmоyоn bо‘lishi tаdqiqоt nаtijаlаri аsоsidа tаhlilga tortilgan.

Ushbu maqolada oilalarga psixologlarning psixologik xizmat ko‘rsatishda har bir oila uchun zarur bo‘lgan oila va nikohning mustahkamligini saqlash, oilada sog‘lom ijtimoiy muhitni yaratishga ko‘maklashish orqali oilaning psixologik barqarorligini ta’minlash bo‘yicha olib borilgan tadqiqot natijalari taqdim etilgan

Xavotirli buzilishlar haddan tashqari qo‘rquv va xavotir bilan tavsiflanadi, ular jismoniy zo‘riqish, xulqatvor va kognitiv simptomlar bilan birga kuzatiladi. Bunday holatlar insonning normal hayot faoliyatiga to‘sqinlik qilib, uning ijtimoiy munosabatlariga, ta’limiga va mehnat faoliyatiga salbiy ta’sir qiladi. Xavotirli buzilishlarning rivojlanishi oila muhiti, tarbiya uslublari va erta bolalikdagi bog‘lanish munosabatlari bilan chambarchas bog‘liq. Oiladagi salbiy his-tuyg‘ular, stress va barqarorlikning yetishmasligi bolalarda xavotirli buzilishlarning paydo bo‘lish xavfini oshiradi. Himoyasiz bog‘lanish sharoitida o‘sgan va emotsional qo‘llab-quvvatlashdan mahrum bo‘lgan bolalar katta yoshda xavotirga ko‘proq duch keladilar. Oilaning ta’siriga qaramay, xavotirli buzilishlarni yengishda terapiya, oila va jamiyat tomonidan ko‘rsatiladigan qo‘llab-quvvatlash hamda ruhiy salomatlik haqidagi xabardorlikni oshirish muhim o‘rin tutadi.

Maqolada oilada shaxsdagi stress va oʻziga nisbatan ishonchsizlik moddiy yetishmovchilik hissini yuzaga keltiruvchi psixologik omil ekani asoslangan bo‘lib, muammolarning asosiy sababchisi sifatida moddiy yetishmovchilik ko‘rsatilgan. Bu moddiy yetishmovchilik oiladagi shaxslarda uchraydigan stress va o‘ziga nisbatan ishonchsizlik kabi psixologik muammolarda aksini topishi hamda oiladagi nizolar, ota-onalar talabchanligi, hissiy qo‘llab-quvvatlash yetishmasligi, oiladagi iqtisodiy va ijtimoiy bosimlar oqibatida yuzga keluvchi omillar sanab o‘tilgan hamda bu omillarning shaxs rivojlanishiga ta’siri ko‘rsatilgan.

Ushbu maqolada hissiy buzilishlar va zo‘ravonlik qurboni bo‘lgan bolalarning ijtimoiy va psixologik moslashuv xususiyatlari o‘rtasidagi bog‘liqlikni empirik o‘rganish natijalari keltirilgan. Olingan natijalar tahlil qilindi, xulosalar berildi.

Zamonaviy olimlarning tadqiqotlari asosida oilani psixologik qo‘llab-quvvatlashni tashkil etish muammosi kompleks yondashuv nuqtayi nazaridan ko‘rib chiqilgan. Maqolada oilani psixologik qo‘llab-quvvatlashning o‘ziga xos tarkibiy to‘rtta qo‘shimcha dasturdan iborat modeli ishlab chiqilgan holda asoslanib, ularning mazmuni batafsil ochib berilgan va amaliy qo‘llash usullari tavsiflangan. Zamonaviy o‘zbek jamiyatida oilaning psixologik xulq-atvorining xususiyatlari va unga bo‘lgan yondashuvlari ko‘rsatilgan.

Ushbu maqolada bir-birlariga nisbatan salbiy munosabatda bo‘luvchi, bir-birlari bilan nizolashib turuvchi ota-onalar, ularning turmush tarzi, bir-birlariga va farzandlarga nisbatan bo‘lgan o‘zaro munosabatlari, oiladagi nizo va uning asosiy sabablari, oila a’zolarining o‘zaro munosabatlarida jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin bo‘lgan masalalar bayon etilgan

Ushbu maqolada o‘zaro salbiy munosabatda bo‘luvchi, nizolashib turuvchi ota-onalar, ularning turmush tarzi, bir-birlariga va farzandlariga nisbatan bo‘lgan munosabatlari, oiladagi nizo va uning asosiy sabablari, oila a’zolarining o‘zaro munosabatlarida jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin bo‘lgan masalalar bayon etilgan

Bugungi kunda psixosomatik kasalliklar doirasi kengaytirilib, deyarli barcha kasalliklarning kelib chiqishida psixologik omillar o‘rni mavjudligi ma’lum bo‘lib bormoqda va bu shifokorlar hamda psixologlar tomonidan e’tirof etilmoqda. Maqolada psixosomatik kasalliklar bilan og‘rigan bemorlarning hayot sifatini baholashda yosh va jins xususiyatlari tahlil qilingan.

Maqola oilaviy zo‘ravonlikdan jabrlangan shaxslar o‘rtasida xavotir muammosini o‘rganishga bag‘ishlangan. Bugungi kunda jamiyatda ortib borayotgan oilaviy zo‘ravonlik, xususan, er-xotin munosabatlaridagi zo‘ravonlik tufayli xavotir darajasining yuqoriligini insonning umumiy hayot sifati pasayishiga va turli xil ruhiy hamda asab kasalliklariga olib keladigan eng keng tarqalgan psixologik omillardan biri sifatida qarash mumkin. Zamonaviy psixologiya amaliyotida kognitiv xulq-atvor terapiyasi eng samarali yondashuvlardan biri hisoblanadi va muallif oilaviy zo‘ravonlikdan jabrlangan shaxslar bilan ishlashda ushbu terapiya texnikalarining samaradorligini ko‘rsatadi

Mazkur maqola oiladagi sibling maqomi va sibling munosabatlarining shaxs shakllanishiga ta’siri, farzandlarning sibling maqomi va uning xarakter xususiyatidagi o‘rni yoritib berilgan. Oilada farzandlarning maqomi ularning kelajakdagi ijtimoiy hayotdagi o‘rniga ta’siri va shu ta’sir natijasida jamiyatda o‘rin topishi haqida ma’lumotlar berib o‘tilgan. Bir oiladagi tug‘ishganlarning bir-birlaridan farq qilishlari, ularning qiziqishlari, qobiliyatlari, motivatsiyalari, faoliyati, muloqoti hamda xarakteriga sibling maqomi hayoti davomida katta ta’sir o‘tkazib keladi. O‘zbek oilalaridagi serfarzandlik farzandlar muloqotchanligini oshirish, faoliyatda jadal harakat qilish, o‘z qobiliyat va layoqatlarini ochiq-oydin namoyon etishda psixik
taraqqiyotining juda yaxshi rivojlanishiga yordam beradi